İsa’dan Önce 21 Haziran 234
Galileo’nun Dünya’nın yuvarlak olduğu iddiasından dolayı Engizisyon mahkemelerinde ecel terleri dökmesinden tam 1866 yıl önce, İsa’dan önce 234 yılının 22 Haziranında, Eratosthenes adındaki bir bilge Dünyanın çevresini çok az bir yanılgı payı ile ölçtü.
Eratosthenes aynı zamanda İskenderiye Kütüphanesinin baş yetkilisiydi.
Her yılın 21 Haziranında güneş ışınları Asvan’daki bir kuyuya dik bir şekilde geliyor ve kuyunun içi tamamen aydınlanıyordu. Eratosthenes Asvan’a gitti ve merak ettiği bu kuyuyu gördü. O gün aynı zamanda Asvan kentinde gölgesinin olmadığını da farketti.
İskenderiye’ye döndü, ertesi yıl 21 Haziranda tam öğle vakti yere bir sopa dikti ve gölgesini ölçtü. Oysa bir yıl önce aynı tarihte gittiği Asvan’da yere diktiği sopanın gölgesi yoktu.
Eratosthenes, bir gölge ile gölgesiz yerin arasındaki farkın
dünyanın düz değil küre şeklinde olmasından kaynaklandığı sonucuna vardı. Sonra
iki adam tutup, iki şehir arasındaki mesafeyi insan adımıyla ölçtürdü. Bu
verileri kullanarak Dünyanın çevresini ölçmeyi başardı.
Hem de hesabında sadece doksan kilometre yanılarak!
Nasıl Ölçtü?
Eratosthenes’in İskenderiye’de yere diktiği sopa ile gölgesi arasındaki açı 7,2 derece idi. 21 Haziranda gölge olmayan Asvan kenti ve İskenderiye’den dünyanın merkezine birer dikme indirildiğinde bu iki doğru arasındaki açıda 7,2 derece olacaktı. (İç ters açılar)
Bu ise iki kent arasındaki açı 7,2 derece olduğuna göre İskenderiye ve Asvan arasındaki açısal mesafe dünyanın çevresinin ellide biri (360/7,2 = 50) olduğu anlamına geliyordu.
Eratosthenes iki kent arasındaki mesafeyi 788,5 km (5.000 stadia) olarak ölçmüştü. Bu durumda:
Dünyanın çevresi: 788,5 x 50 = 39.425 km idi. (1 stadia = 0,1577 km)
Bugün bilim insanları Dünyanın çevresini 40.075 km kabul ettiklerine göre hata payı sadece %1,6 idi.
Benzer yöntemle Eratosthenes Dünya ile Güneş arasındaki mesafeyi de doğru olarak ölçmüştü.
NOT : Bugün saat 12:00 ‘da İstanbul’da bu deneyi yaptığımızda diktiğimiz çubuğun üst noktası ile çubuğun gölgesi arasındaki açının 17,2 derece olduğunu göreceğiz. (İstanbul-Asvan arası kuş uçuşu mesafe 1918,5 km’dir.)